Հայաստանի և Ադրբեջանի ջրային քաղաքականությունը. անդրսահմանային համագործակցություն

Քուր-Արաքս գետավազանը

Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանն ունեն ջրի որակի գնահատման տարբեր համակարգեր և տարբեր չափանիշներ:

Հարավային Կովկասի երեք երկրների կողմից կատարված ջրի որակի գնահատումները իրար համադրելի չեն, ինչպես նաև մոտեցումները, որ ունեն երեք երկրները ջրի որակի գնահատման համակարգում, մեծապես տարբերվում են ԵՄ ունեցած չափանիշներից:

ԵՄ ծրագրի ղեկավար Անատոլի Պիչուգինը նշում է, որ ջրի որակին առնչվող տեղեկատվական բազաները երեք երկրներում հաճախ ոչ ադեկվատ են և անվստահելի:

Անդրսահմանային ջրերին վերաբերվող խնդիրները կարգավորող միջազգային փաստաթղթեր են 1992թ. «Անդրսահմանային ջրային հոսանքերի և միջազգային լճերի օգտագործման և պահպանման մասին» Հելսինկյան կոնվենցիան և Եվրոպական միության  Ջրի շրջանակային դիրեկտիվը (ՋՇԴ):

ՋՇԴ-ի համաձայն բոլոր գետավազանների համար մշակվում են կառավարման պլաններ, որոնց հիմքում ընկած են «լավ» կարգավիճակին հասնելու համար նախատեսված միջոցառումների ծրագրերը:

Ըստ այդ նորմատիվների՝ յուրաքանչյուր գետի համար սահմանվում է ֆոնային կոնցենտրացիան: Ֆոնային կոնցենտրացիան գետի ակունքային վիճակն է, երբ մարդը որևէ ազդցեություն չունի գետի վրա: Այս պահանջը ենթադրում է, որ պետք է որոշել ակունքային վիճակի պարամետրերը և ձգտել, որպեսզի այն պահպանվի գետի ամբողջ երկարությամբ:

ՋՇԴ-ն պահանջում է հարևան պետությունների ջրային նորմատիվների համաձայնեցում, որպեսզի կոնսենսուս լինի:

Հարավկովկասյան երեք երկրներն ունեն ջրային տարբեր նորմատիվներ, որոնք միմյանցից  տարբեր են:

Հայաստան

Անկախացումից ի վեր Հայաստանը ջրային ռեսուրսների գծով որևէ միջազգային համաձայնագիր չի ստորագրել, սակայն որպես Սովետական Հայաստանի իրավահաջորդ երկիր, շարունակում է կրել 1957թ. Իրանի և 1927թ. Թուրքիայի հետ ունեցած համաձայնագրերով սահմանված պարտավորությունները:  Թուրքիայի հետ համաձայնագրով՝ սահմանային ջրերը կողմերի միջև բաշխվում են 50/50 հարաբերակցությամբ, իսկ Իրանի հետ համաձայնագրով՝ երկու երկրները պարտավորություն են ստանձնում մաքուր պահելու սահմանային ջրերը և պարբերաբար տեղեկատվություններ փոխանակելու:

Պոչամբարի մասը, որտեղ հավաքվում են կեղտոտ ջրերը

ԵՄ հետ համագործակցությունն ընդլայնելու համար Հայաստանն առաջնորդվում է 2007-2013թթ.  ռազմավարական ծրագրով, որտեղ ամրագրված են առաջնահերթ միջոցառումներ իրականացնելու ՀՀ պարտավորությունները` համաձայն միջազգային և եվրոպական նորմերի և սկզբունքների:

Իսկ ջրին առնչվող խնդիրները կարգավորելու համար Հայաստանն առաջնորդվում է ՀՀ Ջրային օրենսգրքով և  Ջրի ազգային ծրագրի մասին ՀՀ օրենքով, որոնցում ամրագրված են ջրային ռեսուրսների որակի սահմանման նորմերը:

Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության մոնիտորինգի կենտրոնի տնօրենի տեղակալ Սեյրան Մինասյանը մեկնաբանում է, որ ջրի ակունքն ու դրա շարունակությունը տարբեր երկրաքիմիական տարածքներ ունեն: «Հրազդանը գետը Սևանի լճից մինչև Մարմարիկի հետ խառնվելը մի համակարգ է, Մարմարիկ գետն առանձին համակարգ է, Մարմարիկի հետ խառնվելուց այլ համակարգ է, – ասում է նա:- Մենք գետավազանային բաժանում անելուց հետո համակարգ մշակեցինք, որի հիման վրա կառավարությունը որոշում ընդունեց»:

Դա նշանակում է, որ յուրաքանչյուր գետի վիճակը վերին, միջին և ստորին հոսանքներում խիստ տարբեր է, որովհետև ակունքում այն գտնվում է կուսական վիճակում, իսկ դրանից ներքև այն կրում է մարդու ազդեցությունը, որը տարբեր հատվածներում արտահայտվում է տարբեր ձևով՝ գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն և այլն:

ՀՀ կառավարությունը 2011թ. հունվարի 27-ի որոշմամբ սահմանել է Հայաստանի 14 խոշոր գետային ավազանների ու գետերի առանձին հատվածների մակերևութային ջրերի որակի նորմերը, որտեղ հաշվի են առնված ֆոնային աղտոտվածությունն ու առանձին հատվածների համար սահմանային արժեքները:

Ըստ այդմ, նույն գետի համար սահմանվել են տարբեր կատեգորիաներ, ինչպես նաև, թե որ ջրային ռեսուրսը ինչ նպատակով պետք է օգտագործել: Նախկինում գործող խորհրդային նորմով, յուրաքանչյուր տարրի համար սահմանված էր ընդամենը մեկ ցուցանիշ. դրանից բարձրը համարվում էր վատ, ցածրը՝ լավ: Իսկ այժմ արդեն կա 5 կատեգորիա, որոնց համաձայն ջուրը կարող է դասվել «լավ», «վատ», «բավարար» և այլ կատեգորիայի:

Ըստ այդ տրամաբանության, օրինակ, Արաքս և Կարճևան գետիերի համար առաջին դասի ջրերի համար սահմանվում են տարբեր պարամետրեր, որովհետև, Կարճևանի առաջին դասի ջրի կոնցենտրացիան՝  ծանր մետաղների, ավելի կոնկրետ, մոլիբդենի մասով, բարձր է, քանի որ  հոսում է այնպիսի գրունտներով, որոնք հարուստ են մոլիբդենով, իսկ Արաքսի վերին հոսանքներում մոլիբդեն չկա:  Յուրաքանչյուր գետի առաջին դասը համընկնում է իր ֆոնային, ակունքում գտնվող ջրի կուսական որակին:

Մինասյանն ասում է, որ ջրային նորմատիվները հաստատելուց հետո պարզվել է, որ որոշ ցուցանիշների գծով սահմանային արժեքները շատ ավելի խիստ են ստացվել, քան եղել են խորհրդային ժամանակներում:

«Օրինակ, ազոտի կոնցենտրացիան մեր գետերում 0.5-1.5 մլգ/լ է, իսկ խորհրդային ժամանակներում այդ նորմը եղել է 9մլգ/լ», – ասում է նա:

ՀՀ բնապահպանության նախարարության ջրային ռեսուրսների կառավարման գործակալության պետ Վոլոդյա Նարիմանյանն ասում է, որ սահմանված ջրային  նորմատիվները հիմք են ստեղծում կիրառելու ԵՄ ՋՇԴ դիրեկտիվի պահանջները:

«ԱՊՀ երկրներում մենք միակն ենք, որ այդպիսի գրադացիայով ջրի որակի նորմեր ունենք,- մեկնաբանում է Նարիմանյանը,- և մենք պետք մաքրենք մեր ջրերը, որպեսզի 5-րդ դասի աղտոտված ջուրը դասվի չորրոդին, չորորրդը՝ երրորդին և այդպես շարունակ մինչև առաջին»:

Ըստ Նարիմանյանի, ջրերը մաքրելու նպատակով առաջին հերթին պետք է կառուցվի Երևան քաղաքի կեղտաջրերի մաքրման կայան. «Ընդ որում այդ մաքրման կայանը պետք է կառուցվի ոչ միայն Հայաստանի, այլև տարածաշրջանային ընդհանուր ուժերով»:

Նարիմանյանն ասում է, որ համաձայն Հայաստանի ջրի ազգային ծրագրով նախատեսված միջոցառումների պլանի, երկարաժամկետ կտրվածքով՝ մինչև 30 տարվա ընթացքում, պետք է վերականգնվեն բոլոր մաքրման կայանները:

«Այժմ մաքրման կայանի վերականգման աշխատանքները սկսվել են Սևանի ավազանից՝ ինչպես նաև Ջերմուկի մաքրման կայանն է սկսել գործարկվել,- ասում է նա:- Այդ նպատակով մենք համագործակցում ենք միջազգային դոնոր կազմակերպությունների հետ»:

Նարիմանյանն ասում է, որ փոխադարձ մեղադրանքներից խուսափելու համար պետք է մոնիտորինգ անել. «Եկեք իրար հետ մոնիտորինգ անենք և սահմանենք մեր ֆոնային աղտոտվածությունը»:

2005թ. սկսած Հայաստանը մոնիտորինգ է անում Իրանի հետ. յուրաքնաչյուր տարի 12 անգամ երկու կողմից ջրի նմուշներ են վերցվում, որոնք լաբորատորիաներում ուսումնասիրվում են:

«Հայ-իրանական մոնիտորինգի արդյունքները ցույց տվեցին, որ մեզ մոտ մարդու ներգործությունը գտնվում է թույլատրելի սահմաններում,- մեկնաբանում է Նարիմանյանը:- Հիմա էլ պատրաստ ենք համատեղ մոնիտորինգ անել Ադրբեջանի հետ բոլոր այն ջրային ռեսուրսներում, որոնք համարվում են անդրսահմանային»:

Ջրերի կառավարման փորձագետ Վահագն Տոնոյանն ասում է, որ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրով իրականացված «Քուր-Արաքս ջրավազանի դեգրադացիայի կրճատում» նախագծով, 2005-2007թթ. խնդրին առնչվող տարածաշրջանային մասնագետները միասին որոշել են առկա անդրսահմանային խնդիրները ու փորձել են գնահատել դրանց վիճակը, այդ թվում՝ ջրի որակի և էկոհամակարգի դեգրադացիան:

«Բայց երբ աղտոտումը պետք էր փաստացի տվյալներով հիմնավորել, պարզվեց, որ դա շատ դժվար է, որովհետև Խորհրդային Միության փլուզումից հետո բոլոր այս երկրներում մեծապես տուժել է հիդրոլոգիական մոնիտորինիգի համակարգը», – ասում է Տոնոյանը:

Ըստ ԵՄ ծրագրի մոնիտորինգի արդյունքների՝ Հայաստանում կա 100, Ադրբեջանում՝ 88, իսկ Վրաստանում՝ 9 հիդրոլոգիական դիտակետ: Իսկ ջրի նմուշառման կետերը Ադրբեջանում 50-ն են, Հայաստանում՝ 131, Վրաստանում՝ 25: Հիդրոլոգիական դիտակետերում կատարված անալիզի հիման վրա չափվում է ջրի քանակը, իսկ նմուշառման կետերը ջրի որակի անալիզի համար են:

Նմուշառման կետերը ֆիքսվում են՝ կախված տարբեր պարամետրերերից և որոշակի տրամաբանությամբ, օրինակ, խոշոր բնակավայրերից առաջ և հետո, խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններից առաջ և հետո, որպեսզի հասկանալի լինի քաղաքի ազդցեությունը գետերի վրա: Նմուշառման կետերից ջրի նմուշը վերցվում է տարին 12 անգամ, որպեսզի հասկանալի լինի ջրի ամբողջական պատկերը:

Պարզելու համար երեք հարավկովկասյան երկրների լաբորատոր հետազոտությունների ճշգրտությունը, ԵՄ ծրագրի շրջանակներում երեք երկրներին հատկացվել է 1.2 մլն եվրո՝ լաբորատոր սարքավորումներ ձեռք բերելու համար, որոնցով հնարավոր է պարզել ջրի բաղադրիչ այս կամ այն տարրի պարունակությունը: Այնուհետև Սլովենիայից բերված ջուրն ուղարկվել է ուսումնասիրության երեք երկրների լաբորատորիաներ, և ստացված անալիզի արդյունքները իրարից խստորեն տարբերվել են:

Ըստ ԵՄ ծրագրի մոնիտորինգային փաստաթղթերի, որտեղ ներկայացված են երեք երկրներում անցկացված հետազոտությունների արդյունքները, նշված է, որ լավագույն ճշգրտությունը ապահովել է հայաստանյան կողմը:

Ողջի գետը

«Տվյալները հավաստի չեն,- ասում է Տոնոյանը,- երբ մի կողմից մեղադրանք է հնչում, թե այսինչ պարամետրի գծով արժեքը սխալ է, միևնույն ժամանակ  մեկ այլ պարամետրի գծով մինչև 50 անգամ տարբերվող արժեք են տալիս»:

Այս հետաքննության շրջանակներում ԵՄ ծրագրի ղեկավար Անատոլի Պիչուգինը էլեկտրոնային փոստով պատասխանեց հայ լրագրողի հարցերին: Նա, մասնավորապես, ասաց, որ Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանն ունեն ջրի որակի գնահատման տարբեր համակարգեր և տարբեր չափանիշներ: «Մյուս խնդիրն էլ այն է, որ ջրի որակին առնչվող տեղեկատվական բազաները երեք երկրներում էլ հաճախ ոչ ադեկվատ են և անվստահելի,- ասում է նա:- Այդ պատճառով երկրների կողմից կատարված ջրի որակի գնահատումները փաստացի իրար համադրելի չեն, ինչպես նաև մոտեցումները, որ ունեն երեք երկրները ջրի որակի գնահատման համակարգում, մեծապես տարբերվում են ԵՄ ունեցած չափանիշներից»:

ԵՄ ծրագրի մոնիտորինգի եզրակացությունում նշված է, որ գլխավոր խնդիրներից մեկը Հարավային կովկասում ջրայի ռեսուրսների կառավարման և ջրերի մոնիտորինգի անդրսահմանային համագործակցության վերաբերյալ որևէ երկկողմ միջկառավարական համաձայնագրի բացակայությունն է:

«Ընդհանուր ռազմավարության ու մոտեցումների բացակայությունը հանգեցրել են մեծ թյուրիմացությունների և շատ վիճելի պնդումների,- նշված է եզրակացությունում:- Այդ պատճառով ծրագրի իրականացման նպատակներից մեկն էլ այն էր, որ նպաստեր ազգային մոնիտորինգային թիմերի միջև փոխվստահության և թափանցիկ գործելաոճի ստեղծմանը»:

Տոնոյանն ասում է, որ երբ մասնագետները համատեղ մոնիտորինգ են անում և տվյալներ փոխանակում, մեծանում է վստահությունն, ու փոխադարձ մեղադրանքները պակասում են, այդ պատճառով պետք է պետությունների մակարդակով ջրերի գործակալությունները համատեղ մոնիտորինգ անեն:

«Այլապես ես կարող եմ իմ մոտ սահմանել գերազանցից մի փոքր ցածր արժեքին մոտ ջրի նորմատիվ և իմ հարևաններին ասել, թե ձեզ մոտից գալիս է վատ որակի ջուր,- մեկնաբանում է նա: – Իսկ նա էլ կարող է ասել, թե իմ մոտից եկող ջուրն իմ օրենսդրությամբ լավ կամ բավարար որակի ջուր է»:

Ներկայումս տարածաշրջանում իրականացվում է երեք ծրագիր՝ ԵՄ «Քուր-3», ՄԱԿ-ի  Զարգացման ծրագրով՝ «Քուր-Արաքս գետավազանի դեգրադացիայի կրճատում», ինչպես նաև Արևելյան գործընկերության ֆինանսավորմամբ մեկնարկում է «Միջազգային գետավազանների շրջակա միջավայրերի պաշտպանություն» ծրագիրը, որի շրջանակներում ծրագրի երկրներում կուսումնասիրվի ոչ միայն մակերևույթային, այլև ստորերկյա ջրերը, ինչը մինչ այժմ չի արվել:

Ադրբեջան

Ադրբեջանում կիրառվում է գետի ջրի մաքրության «Տնտեսական-խմելու և մշակութա-կենցաղային ջրօգտագործման ջրային օբյեկտների ջրում վնասակար նյութերի սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաներ» կոչվող խորհրդային չափորոշիչը: Այն ընդունվել է հեռավոր 1988թ. ԽՍՀՄ առողջապահության նախարարության կողմից:

Պատասխանելով անկախ Ադրբեջանում ջրի մաքրության խորհրդային ստանդարտների պահպանման պատճառների մասին հարցին՝ բնապահպան Թելման Զեյնալովը նշեց Խորհրդային Միությունում գործող բնապահպանական պահանջների խիստ բարձր մակարդակը: «Ադրբեջանում գերադասում են կիրառել ջրի մաքրության խորհրդային նորմերը, որոնք հիմնավորված են, և իմաստ չեն տեսնում դրանք փոխելու»,- ասաց նա:

Ադրբեջանի բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության շրջակա միջավայրի մոնիտորինգի դեպարտամենի փոխտնօրեն Մաթանաթ Ավազովան տեղյակ է տարբեր ստանդարտների կիրառման հետ կապված՝ Հարավային Կովկասի բնապահպանների միջև գոյություն ունեցող վեճերից: Ինչպես հայտնի է, վրացիները, պատասխանելով Քուրի աղտոտվածության մասին ադրբեջանական հայտարարություններին, հղում են անում չափորոշիչների տարբերությանը, նշելով այդ տարբերությունները որպես վրացական ու ադրբեջանական տվյալների  անհամապատասխանության պատճառ:

Քուրը Վրաստանի տարածքից Ադրբեջան է հոսում խիստ կեղտոտված,- պարբերաբար հաղորդում են Ադրբեջանի  բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության  փորձագետները:

Ավազովան ասաց, որ ադրբեջանցի բնապահպանները կիրառում են երկրում ընդունված և օրինական համարվող չափորոշիչները: «Ադրրբեջանում մենք չենք կարող հիմք ընդունել օտարերկրյա չափորոշիչները, քանի դեռ դրանք մեր երկրում օրինական ուժի մեջ չեն մտել»,- ավելացրեց նա:

Գետի ջրի մաքրությունն Ադրբեջանում պարբերաբար ստուգվում է ավտոմատ մոնիտորինգի 72 կայաններում, որոնք տեղակայված են 43 ջրային օբյեկտում` 27 գետում, 4 ջրամբարում, 11 լճում և 1 ծովածոցում: Այդ կետերում կանոնավոր կերպով ջրի նմուշներ են վերցվում և ենթարկվում լաբորատոր հետազոտության` համաձայն հաստատված մեթոդական նորմատիվների,- ասվում է Ադրբեջանի  բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության պաշտոնական կայքում:

Տեսարան Քուր գետից

Երկրի համար ամենակարևորները, բնականաբար, խոշորագույն գետերի` Քուրի ու Արաքսի ջրերի մաքրության ցուցանիշներն են: Նախարարությունն ամիսը երկու անգամ  eco.gov.az կայքում տեղադրում է այդ գետերում մոնիտորինգի արդյունքները  4 կարևորագույն ցուցանիշերով` վայրկյանի ընթացքում հոսող ջրի քանակ, մեկ լիտր ջրում պարունակվող պղնձի օքսիդների, ֆենոլների և լուծված թթվածնի քանակություն:

Քուրի վրա մոնիտորինգի կայանները գտնվում են Շիխլար-2, Աղստաֆաչայ և Աղստաֆաչայի ջրամբար կետերում: Հունիսի 2-րդ կեսին այդ կետերում ֆենոլների և պղնձի միացությունների քանակը նորմայից բարձր է եղել 3 – 4 անգամ:

Արաքսի մոնիտորինգի կայանները գտնվում են Հորադիզում, Շահսևանում և Բահրամթեփում, որտեղ հունիսի 2-րդ կեսին պղնձի միացությունների և ֆենոլների   քանակը գերազանցել է նորման 2 – 4 անգամ:

Թթվածնի պարունակությունը երկու գետում էլ նորմայի մեջ է եղել: Թթվածնի գծով մոնիտորինգի արդյունքները միշտ տեղավորվում են ընդունված նորմայի մեջ (5,34 – 6,64մգ՝ մեկ լիտրին), իսկ ֆենոլների (նորման` 0,001մգ՝ մեկ լիտրին) և պղնձի օքսիդների պարունակության ցուցիչները մշտապես 3 կամ 4 անգամ գերազանցում են սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները:

Խմելու ջրում պղնձի պարունակությունը չպետք է գերազանցի 2մգ/լիտրը (14 օրվա միջակայքի համար միջին մեծությունը): Նույնպիսի ստադարտ է առաջարկում նաև Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը` խմելու ջրի մեջ 2 մգ/լ-ի կարգի:

Ադրբեջանի բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարությունը պարբերաբար հաղորդում է ջրի մեջ կենսածին նյութերի քանակի գերազանցման մասին: Այդ ցուցանիշի հետ կապված վիճակն այնքան տագնապահարույց է, որ նախարարությունը ծրագրում է կեսածին նյութերի առանձին հետազոտություններ անցկացնել, ինչ նպատակով և հատուկ սարքավորումներ են ձեռք բերվում:

Ջրային պաշարների գծով փորձագետ, «Անդրսահմանային ջրային հոսանքերի և միջազգային լճերի օգտագործման և պահպանման մասին» Հելսինկյան կոնվենցիայի բյուրոյի անդամ Ռաֆիկ Վերդիևը չի գտնում, որ ջրի մաքրության տարբեր նորմատիվների կիրառությունը խոչընդոտում է բնապահպանների համագործակցությանը:

«Խնդիրը նորմատիվները չեն: Մի քանի տարի առաջ բոլոր երկրները միանման նորմատիվներ էին կիրառում: Խոսքը աղտոտող նյութերի քանակի վտանգավոր չափի մասին է,- ասում է նա,- երբ դրանք ջրի մեջ շատ են, դա անթույլատրելի է ցանկացած չափանիշով: Մեթոդները երկրներում կարող են տարբեր լինել, բայց բոլոր դեպքերում ֆոսֆորի պարունակության գերազանցումը, օրինակ, անթույլատրելի է»:

Վերդիևն ասում է, որ միջազգային չափորոշիչների համաձայն, ջուրը պետք է անցնի մեխանիկական, կենսաբանական, քիմիական մաքրում և քլորացում: Դրանից հետո, ըստ միջազգային կանոնների, ջուրը կարելի է խմել:

Սակայն Քուր-Արազ ավազանի շրջաններում նման մաքրում չի կատարվում: Տվյալ խնդրի լուծման համար Ադրբեջանի  բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարությունը երկրում տեղադրել է բազմաթիվ մոդուլային մաքրող կայաններ, որոնք աշխատում են հակադարձ օսմոսի (հեղուկ նյութերի ներծծումը կենդանական կամ բուսական թաղանթների և հյուսվածքների միջոցով) սկզբունքով:  2007-2010թթ. 18 շրջանի 156 գյուղում տեղադրվել է եվրոպական տեխնոլոգիայով արտադրված թուրքական 53 մոդուլային կայան:  67 կայան հարավկորեական արտադրության է, 36 մոդուլային կայան հավաքված է Ադրբեջանում` իսրայելական տեխնոլոգիայով,-  ասված է Ադրբեջանի  բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարության տարածած հաղորդագրությունում:

Վերդիևը նշում է, որ ԵՄ դիրեկտիվը պարունակում է ջրային օբյեկտի վիճակի տարբեր բարձրակարգության մեթոդի կիրառման պահանջ` լավ, վատ և թույլ որակ: «Եթե ելնենք այդ նորմատիվից, Հարավային Կովկասի և ոչ մի գետ, հնարավոր է` բացառությամբ բարձրլեռնային մի քանի առվակների, չի համապատասխանում Եվրամիության պահանջներին»,- ասում է փորձագետը:

Ու թեպետ, Ադրբեջանում կիրառվում է ջրի մաքրության սովետական ստանդարտները, այնուամենայնիվ, այժմ քննարկվում է ջրի մաքրության սահմանման նոր չափորոշիչների կիրառման հնարավորությունը:

«Եվրամիությունում տևական քննարկումներից հետո հետխորհրդային տարածքի բոլոր երկրներին առաջարկվեց ջրի մաքրության նոր չափորոշիչներ,- ասում է Վերդիևը,- Ադրբեջանում «ոչ» չասացին, թեև հարկ համարեցին որոշ նկատառումներ նշել: Ադրբեջանի բնապահպանության և բնական ռեսուրսների նախարարությունում և  Չափորոշիչների պետական կոմիտեում հանձնաժողով է ստեղծված, որտեղ մշակվում են ջրային պաշարների մաքրության չափորոշիչները: Կարծում եմ, որ Ադրբեջանում ԵՄ չափորոշիչների մասին կարծիքը դրական է»:

Պատասխանելով Ադրբեջանի, Վրաստանի և Հայաստանի բնապահպանների համագործակցության մասին հարցին, նա նշեց հայաստանցի ու ադրբեջանցի գործընկերների միջև երկկողմ հարաբերությունների լիակատար բացակայությունը, թեև բազմակողմ նախագծերին նրանք մասնակցում են: Ադրբեջանը նախկին ԽՍՀՄ երկրների գործընկերների հետ մասնակցում է Եվրամիության միջազգային, ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության, ՄԱԿ-ի նախագծերին: Երեք կովկասյան պետությունների փորձագետները գործընկերների հետ հանդիպում են Թբիլիսիում:

Վրաց գործընկերների հետ Քուրի մաքրության վերաբերյալ մշտապես տեղեկություններ են փոխանակվում  Գանիխ անդրսահմանային կետում: Այնտեղ դիտարկման համատեղ կայան է կառուցված և կանոնավոր կերպով ջրի նմուշներ են վերցվում` հետազոտության համար:

Հարավկովկասյան երեք երկրների միջև համագործակցության հաստատումն անհրաժեշտ է նաև Քուրի աղտոտման վայրերի ու աղբյուրների մասին միասնական դիրքորոշումների ձևավորման համար: Գտնվելով Բաքվում, Վրաստանի շրջակա միջավայրի պահպանության նախարար Գոգա Խաչիձեն հայտարարում էր, որ Քուրի քիմիական և կենսաբանական աղտոտումը չի գերազանցում վտանգավոր մակարդակը: Նախարարն արտահայտվեց երեք երկրների համագործակցության շարունակման, թափոնների համատեղ ուտիլիզացման օգտին:

Փորձագիտական խումբը` կազմված ադրբեջանական ու վրացական մասնագետներից, աշխատում է Անդրսահմանային գետերի մաքրության մասին ադրբեջանա- վրացական համատեղ պայմանագրի վրա: Փաստաթուղթը գտնվում է ստորագրման փուլում:  Եթե այն հաստատեն, համատեղ ծրագրեր կլինեն գետերի մաքրման, համատեղ մոնիտորիգի և այլնի մասին:

Աննա Մուրադյան, Հայաստան

 Քյամալ Ալի, Ադրբեջան

այս թեմայով կարդացեք նաև.

Քուր-Արաքս գետավազանի խնդիրները երեկ և այսօր

Քուր-Արաքս գետավազանի աղտոտվածության աղբյուրները Հայաստանում և Ադրբեջանում